Door Marja van den Broek
Uit de nalatenschap van amateurarcheoloog Gerard van Alphen, uit Oss, kwam een dossier en
zakjes met vondsten van de lokatie tussen de Hertogswetering / Putwielen en de Wooijstraat
in Herpen. De vondsten, uit diverse perioden, waren niet zo bijzonder, maar de lokatie
is dat wel. Die soms kleine scherfjes zijn vooral belangrijk vanwege het verhaal erachter.
Heiligenberg
Bij ontgrondingswerkzaamheden in 1975 op, wat in de volksmond 'de Heiligenberg', onderdeel
van het Heiligenland, wordt genoemd, hebben leden van heemkundekring Maasland unieke
prehistorische vondsten gedaan. Er werd een eikenhouten boomstamwaterput uit de midden-bronstijd
(ca. 1000 v. Chr.) aangetroffen, toen de oudste in het Maasland. Van de genomen
dendrochronologische - en C14 monsters is helaas onduidelijk wat ermee is gebeurd.
De boomstamwaterput uit de midden Bronstijd
Op enige afstand van deze waterput werden twee verveende kuilen aangetroffen, vermoedelijk drenkplaatsen voor het vee. In een van de kuilen werden vuursteen vondsten en een fraaie pot aangetroffen. De grote voorraadpot, 36 cm hoog, bleek neolithisch en verwant aan de Vlaardingencultuur. Onder de rand zit rondom een rij gaatjes. De pot is door het toenmalige ROB (Rijksdienst Oudheidkundig Bodemonderzoek) meegenomen en gerestaureerd. Hij is nu opgenomen in de collectie van het Noord-Brabants museum in 's-Hertogenbosch.
De Neolithische voorraadpot, verwant aan de Vlaardingencultuur
De vondst van een transversale pijlpunt duidt erop dat op en rond 'de Heiligenberg' al meer dan 4000 jaar geleden mensen verbleven. Bij een pijlpunt denken we aan een vorm met een punt, maar dit type is plat van boven en maakt grote wonden. De prooi bloedt langzaam dood.
Vlaardingencultuur
De neolithische (nieuwe steentijd) Vlaardingencultuur werd in 1958 voor het eerst aangetroffen in Vlaardingen. De gevonden huisplattegronden, vuursteen artefacten, aardewerk, gebruiksvoorwerpen van steen, hout en bot hebben een eigen signatuur en werden Vlaardingencultuur (3400-2500 v.Chr.) genoemd. De mensen leefden waarschijnlijk semi-permanent in kleine gemeenschappen van de landbouw, jacht en visserij. De Vlaardingencultuur treffen we vooral aan in het westelijke waterrijke deel van ons land en in mindere mate langs de Maas in Limburg en dus ook in Herpen.
Veilig wonen op een woerd
Het gebiedje 'de Heiligenberg' was in 1975 nog zichtbaar wat hoger gelegen. Het was ooit een geschikte en veilige plaats om te wonen, niet ver van water. De naam Wooijstraat is waarschijnlijk een verbastering van de term woerd of woord, een bewoonde verhoging in het landschap. Door bewoning, bemesting en het opbrengen van plaggen verhoogde men een natuurlijke verhoging in het landschap om op te wonen, veilig voor hoogwaterperioden. In de voormalige gemeente Ravenstein zijn veel woerden gelokaliseerd, vooral bij Deursen-Dennenburg. Het landschap ter plaatse was destijds anders dan nu. De Hertogswetering was nog niet gegraven. Waarschijnlijk was het gebied er een van kreken en rivierduintjes. De aan de noordzijde van de Hertogswetering gevonden activiteiten tijdens de opgraving in 2004 door Archol stonden in nauw verband met die op de zuidoever. AWR (archeologische werkgroep Ravenstein) vond daar een grote hoeveelheid ijzertijd scherven en een neolithisch vuurstenen werktuigje.
Een laat neolithische schrabber van vuursteen, gevonden aan de noordoever van de Hertogswetering
Na 1975
Ook in de jaren na 1975 zijn regelmatig vondsten verzameld in dit gebied, zoals in
1990 een bijzonder vierkant aardewerk drinknapje van ca. 5 x 5 cm, uit de ijzertijd
(800-12 v. Chr.), en andere scherven. En in 2004 werd er een Romeinse kapfibula
(mantelspeld) gevonden. In Archis* zijn tenminste 10 meldingen opgenomen tussen
1975 en 2004, meestal door amateurs. Het gaat dan om vondsten uit het neolithicum
(nieuwe steentijd), bronstijd, ijzertijd, Romeinse tijd, middeleeuwen en nieuwe tijd.
De Romeinse kapfibula
Ontgronden
Op 8 mei 2024 organiseerde het bedrijf Smals uit Cuijk een informatieavond in 't
slotje in Herpen. Smals werkt aan 'een gebiedsplan bij de Hamelspoel, waarbij
natuur, landschapsontwikkeling en zandwinning worden gecombineerd om dit gebied
te versterken'. Mooie woorden voor ontgronden als verdienmodel. Klein lichtpuntje
is dat er een grondig archeologisch onderzoek moet komen. Er is hier nog veel te
onderzoeken. We houden de ontwikkelingen in de gaten!
*Archis is de landelijke database voor vondstmeldingen en opgravingsresultaten.
Meer lezen over de opgraving door Archol in 2002-2003-2004