Onverwachte muren naast de Ned. Hervormde kerk in Ravenstein
Door Marja van den Broek

Een oud bericht uit de wereld van de amateurarcheologie, maar wel een mooi voorbeeld dat laat zien dat de amateurs nog steeds waardevol werk kunnen doen. Soms moet er snel geschakeld worden om schade aan ons bodemarchief te voorkomen en dan zijn de lokale handjes onmisbaar

Begin 2011 presenteerde de gemeente Oss de plannen om de historische binnenstad van Ravenstein te verfraaien. Gedacht werd aan de loopstroken, verlichting, minder verkeersborden, uniforme paaltjes en groen. Ook zou voor de NH kerk een rijtje leibomen komen. Voorafgaand aan de plaatsing werd advies gevraagd over de archeologische verwachting aan de stadsarcheoloog en via hem aan de archeologische werkgroep van heemkundekring Land van Ravenstein. Als locatie werd de Dominee Hanewinkelplaats opgegeven en daarvoor waren de verwachtingen laag.

Op 28 februari was de werkgroep al vroeg ter plaatse en bleek de locatie naast i.p.v. voor de kerk te zijn. Hier was ooit een begraafplaats geweest, die geruimd was. De graafmachines gingen voortvarend te werk. Er werd een kuil van bijna twee meter breed opengetrokken. Al snel werd duidelijk dat er muren in de grond zaten, die al enkele tientallen centimeters onder het plaveisel zichtbaar werden. Dat was een verrassing. Men was echter niet bereid te stoppen met graven en ook de aanwezige gemeenteambtenaar weigerde medewerking. De graafmachine groef de muren tot 1,2 mtr diep weg. Gelukkig moest zo nu en dan de vrachtwagen met aarde geleegd worden, zodat de archeologische werkgroep tijd kreeg de muren schoon te maken en beter te bekijken. Ook kwamen er hier en daar nog menselijke botten en schedels tevoorschijn. Doordat er een hemelwaterafvoer en een kabel kapot werden getrokken kregen zij nog wat extra tijd en kon de kuil pas de volgende dag met zwarte aarde gevuld worden voor de bomen.


Situatie kijkend naar zuid-oosten


Situatie kijkend naar het noord-westen

De inderhaast geinformeerde archeoloog van de gemeente Oss heeft de archeologische werkgroep gevraagd een wandprofiel glad te maken en veel foto's te maken. Na de middagpauze kwam op zijn verzoek iemand van de gemeente Oss om een GPS-meting te doen en een tekening te maken van de ligging van de muur. Wanneer in de toekomst op andere plaatsen stukjes muur worden gevonden, bijvoorbeeld in een kelder, dan kan er een koppeling gemaakt worden met deze tekening. Al die puzzelstukjes samen geven op den duur een beeld van de ommuring en bebouwing van het stadje. Aangezien de gevonden muurresten, als je ze doortrekt, onder de bestaande bebouwing verdwijnt kan het nog lang duren voor we meer zekerheid krijgen over het verdere verloop.


De ingetekende muurresten naast de Nederlands Hervormde kerk

De ligging van deze muren was een grote verrassing. Aanvankelijk dachten we dat het huismuren waren, mogelijk afgebroken voor de bouw van de kerk. In de loop van de dag vielen er wat dingen op die dit tegen zouden kunnen spreken. De muur was 60 cm. dik. Haaks hierop stonden enkele muren van 1 mtr. dik die onder het wegdek verdwenen. De tussenruimte was steeds 3,5 mtr.. Aan de kant van de kerk zat vette blauwe klei tegen de muur en aan de straatzijde losse rulle grijze aarde. Het beeld drong zich op dat het hier om een ommuring ging met beren of spaarbogen waartegen water had gestaan waarin zich een sliblaag had gevormd. Uit een intact deel van de muur hebben we een gave steen gewrikt. Deze kloostermop had de afmetingen: 27,5 x 13 x 6.5/7.5. Deze maat komt in Den Bosch voor in de 14e eeuw. In onze regio zijn deze maten veel langer in gebruik geweest. De muurresten stammen dus uit een tijd voor de bouw van de kerk in ca. 1641.


Arno van Zwam aan het werk met de metaaldetector

Er zijn in de put heel weinig aardewerk- of andere vondsten gedaan. Een van onze leden heeft de put nog nagelopen met een detector, maar behalve wat metaalstrips (van een kerkraam?) en een knoopje van rond 1600 was er niets te vinden. Ook interessant waren drie hardstenen blokken, waarvan een hele grote die uit de putwand stak, nog op z'n originele plaats, haaks op de muurresten. Professioneel archeologisch onderzoek had daar misschien een functie en verklaring voor kunnen geven.

Voor zover bekend zijn op deze plaats nog geen vestingresten met muren aangetroffen. De vroegste versterking van Ravenstein was waarschijnlijk een palissademuur. Door onze beperkte registratie kunnen we alert blijven op graafwerkzaamheden in het verlengde van de muur en het wegdek. Dit puzzelstukje blijft voorlopig meer vragen dan antwoorden opleveren. Met een beetje medewerking vanuit de gemeente had het verloop van de muren in het wegdek aangegeven kunnen worden. Een gemiste kans, maar misschien kan het alsnog!


Een rijtje leibomen naast de kerk volgt het verloop van de muurresten die ervoor moesten wijken.